جشن نوروز صیاد سلخ
نوروز صیاد جشنی است که روز اول مرداد برگزار می شود، در این روز صیادانی که روزی خود را از طریق صید ماهی بدست می آورند، صید ماهی را متوقف می کنند و در این روز به تکریم دریا می پردازند و با این کار قدر شناسی و سپاس گزاری خود را نسبت به موهبت های الهی و طبیعت نشان می دهند.
این مراسم هر سال در روستای سلخ برگزار می شود و علاقمندان به فرهنگ و آداب و رسوم کهن ایران و جنوب در این روستا گرد هم می آیند تا در این آیین باستانی و تماشایی را از نزدیک نظاره کنند و در شادی ماهیگیران و صیادان سلخ سهیم باشند، هر چند این مراسم در تمام جزیره های این منطقه برگزار می شود، اما از آن جا که سلخ یکی از قدیمی ترین مکان های صید ماهی به شمار می رود، این مراسم در این روستا با حال و هوای دیگری برگزار می شود. مردم جنوب و جزیره بر این باورند که امروز روز آزادی آبزیان است و کسی حق ندارد آن ها را صید کند، روز نوروز صیاد؛ در واقع روز جشن دریا و ماهیان است، در این روز ماهی ها و تمام آبزیان این فرصت را دارند که با آرامش خیال به گشت و گذار در این آبی بیکران بپردازند و نعمت آزادی بی پایان را با تمام وجود حس کنند. اما اگر به دنبال درک ریشه های این جشن باستانی برویم، درمی یابیم که هدف از برپایی این جشن و توقف صید ماهی، توجه به حفظ نسل و حفظ محیط زندگی آبزیان بوده است.
آداب و رسوم روز نوروز صیاد
در این روز نه تنها صید ماهی ممنوع است، بلکه خوردن گوشت ماهی و سایر آبزیان هم ممنوع است. به همین دلیل زنان هنرمند جنوبی تمام هنر خود را با پختن نوعی حلوا به نام رنگینک آشکار می کنند، و آن را به زیبایی به شکل ماهی تزیین می کنند. شیرینی های این روز با خرما تهیه می شود، و زنان با رنگینک و خبیسه و خرما روغنی از میهمانان پذیرایی می کنند.
یکی از مراسم دیگر این روز شنا در دریاست، مردمان این منطقه بر این باورند که در این روز آب تمامی چشمه ها به دریا می ریزند و آن را مطهر می کنند، بر اساس این باور آن ها در دریا شنا می کنند تا از آفت بیماری ها و بلاها در امان بمانند. همچنین در روز نوروز صیاد اهالی روستا لباس های نو و رنگارنگ می پوشند و لباس های کهنه ی خود را به دریا می سپرند، و به این صورت درد و نحسی را از خود دور کرده و به دریا می ریزند.
یکی از رسم های قابل توجه این روز گلک کشیدن روی در است، گلک نام خاک سرخ جزیره ی هرمز است و در این روز رسم است که حیوانات خود را با گلک سرخ می کنند وبا خود به دریا می برند، همچنین با خاک سرخ بر روی درهایشان علامت می گذارند یا عبارت یا الله را روی در می نویسند و با این حرکت نمادین ورود سال جدید را اعلام می کنند.
رزیف آیینی است کهن که صیادان برای حفظ آداب دریانوردی مثل برافراشتن بادبان و کشیدن لنگر و جمع آوری تور ابداع کردند تا رنج ها و مشقت های دریانوردان از بین نرود و در قالب این مراسم و رقص آیینی به آیندگان منتقل شود.
رزیف خوانی؛ رزیف از کلمه ی ردیف برگرفته شده و از آن جا که هنگام اجرای این مراسم افراد در دو ردیف قرار می گیرند، به این نام شناخته شده است. این مراسم قدرت موسیقی را با حرکات نمایشی که با خیزران یا عصا انجام می شود، به نمایش می گذارد. در این نمایش 30 نفر از مردان جزیره با لباس سفید و محلی در دو ردیف کنار هم قرار می گیرند و چهار نفر نیز در میان آن ها قرار گرفته و دهل می نوازند و با خواندن آوازهای محلی به حرکات رقصندگان ریتم می دهند و ابراز شادمانی می کنند.
از دیگر مراسم مهم این روز می توان به مراسم شوشی اشاره کرد، این مراسم که در گذشته در مراسم عروسی اجرا می شد، کم کم به بوته ی فراموشی سپرده می شد، تا این که برای احیای آن، تصمیم گرفتند آن را در این روز به نمایش بگذارند. بازیگران این نمایش عروسکی، گاو، روباه، شتر، مرغ دریایی و خود شوشی هستند. شوشی در اصل فردی بدوی است که در کوه بوده و هرگز شهر را ندیده است.او ظاهر عجیبی دارد. لباسش سیاه و صورتش با آرد سفید شده است و ریشش هم با سیس مغ (الیاف درخت خرما) درست شده است، شوشی کلاهی بر سر می گذارد که از شاخه ی نخل خرما ساخته شده است. او با شنیدن صدای جشن وشادی به سمت مردم می آید و با عصای خود که از شاخه ی نخل یا برگ خرماست، مردم را می زند.
در آخر این نمایش شوشی همه چیز خود را می بخشد و بعد از آن خودش را در دریا می شوید وتبدیل به یک انسان عادی می شود، در این جا داستان به پایان می رسد. در واقع در این نمایش مضامین زیادی نهفته است. و در آن نیروی خیر و شر را در کنار هم قرار می گیرند. به عنوان مثال: شوشی در این نمایش نماد شر است و دریا و شاخه ی نخل مقدس و متبرک کننده هستند. شوشی با زدن افراد آن ها را متبرک می کند و بلایا و شر را از آن ها دور می کند و در نهایت خود نیز با رفتن به دریا و شستن خود پاک و مطهر می شود.
از زمانی که این مراسم برای گردشگران نیز جذابیت پیدا کرده است ، برنامه های دیگری به این جشن افزوده شد که این مراسم را محبوب تر کرده است. این مراسم عبارتند از: شنا، طناب کشی، غواصی، دومیدانی، قایق رانی، بازی های محلی و مسابقه ی آشپزی. همچنین در این روز نمایشگاهی از هنرهای دستی بانوان جزیره برگزار می شود.
روستای سلخ
نام این روستا که با صید ماهی مرتبط است، به معنای محل پوست کندن می باشد، در گذشته کوسه نهنگ های بسیار بزرگی به نام کولی کر در این منطقه زندگی می کردند، که صید آن ها کار ساده ای نبوده و نیاز به قدرت بدنی و ورزیدگی زیادی داشته است و صیادان ماهر و ورزیده ی سلخ این کوسه نهنگ ها را شکار و در همین محل آماده می کردند. تا این که صید کوسه ماهی در این منطقه ممنوع شد، ولی صیادان با صید ماهی های دیگر به کسب روزی از دریا ادامه دادند و این روستا همچنان روستای ماهیگیران باقی ماند. در واقع هنوز هم صید و صیادی از مهم ترین مشخصه های مردمان این منطقه است. این مردمان با دریا بزرگ شده اند و با گوش سپردن به صدای دریا و تماشای آرامش و تلاطم آن معنای زیر و بم زندگی را آموخته اند. به همین دلیل با جشن نوروز صیاد پیوند دیرینه ای دارند. در این جشن عده ی زیادی شرکت می کنند. علاوه بر سلخ این مراسم در جزایر دیگری مانند لارک، هرمز، هنگام و … نیز برگزار می شود.
ریشه و مبدا جشن نوروز صیاد
مبدا شکل گیری این جشن باورها و سنت هایی است که مردمان دریا و صیادان داشتند، به عبارت دیگر می توان گفت از آن جایی که دریا منبع کسب روزی برای صیادان بوده است، آن ها همیشه برای دریا و موجودات دریایی احترام خاصی قائل بوده اند و همین سرآغاز شکل گیری این گونه آیین ها و مراسم بوده است. آن ها با اجرای این مراسم قدردانی و پیوند خود را با دریا بیان می کنند، به نوعی آن ها خود را با طبیعت یکپارچه کرده و به این گونه آن را تکریم می کنند.
صیادان برای خود تقویمی دارند که چهار فصل دارد و به این صورت است:
اولین فصل جوزاست، که صد روز است و از اوایل دهه ی سوم فروردین آغاز می شود.
دومین فصل گرماست و اولین روز آن روز نوروز صیاد است و 65 روز دارد.
سومین فصل شریماست وصد روز طول می کشد.
آخرین فصل زمستان است که آن هم صد روز طول می کشد.
قشم یکی از فعال ترین بنادر صیادی است و بیش از هفت هزار صیاد دارد. صیادان روز اول فصل گرما را جشن می گیرند و از فردای آن فصل جدید صید وصیادی در جزیره ی قشم آغاز می شود و صیادان دوباره تورهای خود را برای کسب روزی حلال در دریای نیلگون خلیج فارس پهن می کنند.
امیدواریم این مراسم برای شما نیز جالب و جذاب بوده باشد، اگر شما هم علاقمند به شناخت ابعاد دیگراین سرزمین هستید، می توانید در این روز خاص به قشم سفر کنید. درواقع آداب و رسوم هر منطقه دریچه ای است برای شناخت بیشتر و عمیق تر مردمان این مرز و بوم.
آداب و رسوم نوروز صیاد در سلخ:
نوروز صیاد در روستای سلخ با آیینها و آداب خاصی برگزار میشود:
- توقف صید و ممنوعیت خوردن ماهی:
در این روز، نه تنها صید ماهی ممنوع است، بلکه خوردن گوشت ماهی و آبزیان نیز انجام نمیشود. زنان محلی با پختن شیرینیهایی مانند رنگینک و خبیسه، از میهمانان پذیرایی میکنند. - شنا در دریا:
مردم محلی باور دارند که آب دریا در این روز مطهر است و با شنا کردن در آن، از آفت بیماریها و بلاها در امان میمانند. - پوشیدن لباسهای نو:
مردم در این روز لباسهای نو و رنگارنگ میپوشند و لباسهای کهنه خود را به دریا میسپارند تا نحسی و بدیها از آنها دور شود. - گلککشی:
گلک، خاک سرخ جزیره هرمز، در این روز برای تزیین درها و حیوانات استفاده میشود. این خاک سرخ بهعنوان نمادی از برکت و ورود سال جدید به کار میرود.
مراسم رزیف و شوشی:
- رزیفخوانی:
رزیف، نوعی رقص آیینی است که صیادان برای حفظ آداب دریانوردی اجرا میکنند. در این مراسم، مردان محلی با لباسهای سفید و حرکاتی نمادین، شادمانی خود را با موسیقی دهل نشان میدهند. - نمایش شوشی:
شوشی، نمایش عروسکی است که نمادی از خیر و شر را به تصویر میکشد. شخصیت شوشی، فردی با ظاهر عجیب است که در پایان نمایش، خود را در دریا تطهیر کرده و به فردی عادی تبدیل میشود.
فعالیتهای جذاب دیگر در این روز:
- مسابقات محلی: شامل شنا، طنابکشی، دومیدانی، قایقرانی و غواصی.
- نمایشگاه صنایع دستی: بانوان جزیره هنرهای دستی خود را در نمایشگاه این روز به نمایش میگذارند.
- پذیرایی با خوراکیهای محلی: شیرینیهایی مانند رنگینک و خرما روغنی از خوراکیهای محبوب این روز هستند.
ریشه و فلسفه نوروز صیاد:
ریشه این جشن به باورهای صیادان بازمیگردد. آنها با توقف یکروزه صید، به حفظ نسل آبزیان و محیط زیست دریایی احترام میگذارند. این جشن همچنین فرصتی برای قدردانی از دریا بهعنوان منبع روزی و برکت است.
صیادان قشم تقویمی خاص دارند که چهار فصل متفاوت دارد:
- جوزا: صد روز از اواخر فروردین.
- گرما: شصتوپنج روز که با نوروز صیاد آغاز میشود.
- شریما: صد روز دیگر.
- زمستان: صد روز پایانی.
روستای سلخ: مرکز برگزاری جشن
روستای سلخ، با تاریخچهای غنی از صید و صیادی، بهعنوان مرکز اصلی این جشن شناخته میشود. در گذشته، این روستا محل صید کوسه نهنگهای بزرگ بود. اگرچه صید کوسهها اکنون ممنوع شده، اما روستا همچنان نمادی از فرهنگ صیادان است.