چگونگی آماده‌سازی میزبانان محلی برای مواجهه با بحرانها، شوک‌ها و تغییرات ناگهانی در صنعت گردشگری
در جهانی که گردشگری یکی از سریع‌ترین بخش‌های اقتصادی در حال تحول است، جوامع میزبان بیشتر از همیشه در معرض شرایط پیشبینینشده قرار دارند: چه یک همه‌گیری جهانی، چه تغییرات آب‌وهوایی، چه نوسان اقتصادی یا تحولات فرهنگی سریع. بخش مهمی از موفقیت مقاصد گردشگری، نه تنها به جذب مسافر مربوط است، بلکه به توانایی جامعه میزبان در «تاب‌آوری» یا استحکام در برابر شوک‌ها وابسته است.
در این مقاله، ما به بررسی عمیق مفهوم «استحکام جامعه میزبان گردشگری» می‌پردازیم: از تعریف و عوامل شکل‌گیری گرفته تا راهکارهای عملی و نمونه‌های موفق. هدف این است که میزبانان، مدیران گردشگری و سیاست‌گذاران با آگاهی بیشتری بتوانند جوامع محلی را در برابر شرایط غیرمنتظره آماده کنند.
واژه «استحکام» (resilience) در مطالعات گردشگری اشاره دارد به توان یک مقصد یا جامعه میزبان برای جذب، سازگاری با، و بازگشت از شرایط بحرانی، شوک‌های ناگهانی یا تغییرات بلندمدت. 0 تعریف جامعه میزبان گردشگری نیز شامل گروهی از افراد، خانوارها و کسب‌وکارهای محلی است که به حضور گردشگران واکنش می‌دهند و از آن تأثیر می‌پذیرند.
مطالعات نشان می‌دهند که استحکام شامل سه بعد کلی است: اقتصادی (تنوع درآمد، انعطاف‌پذیری بازار)، اجتماعی‑فرهنگی (اعتماد، مشارکت محلی، هویت فرهنگی) و محیطی (پایداری منابع، مدیریت اکوسیستم). 1 در زمینه میزبان گردشگری، این سه بعد به ویژه اهمیت دارند زیرا محیط محلی، ساختار اجتماعی و توان اقتصادی جوامع هماهنگ با گردشگری به سرعت تحت تأثیر شوک‌ها قرار می‌گیرند.
از زمان بحران جهانی کووید‑۱۹، ماهیت آسیب‌پذیری مقصدهای گردشگری بیش از پیش روشن شده است. بسیاری از جوامع میزبان با کاهش ناگهانی گردشگر، تعطیلی کسب‌وکارهای خرد و تغییر ساختار بازار مواجه شدند. این شرایط فشار شدیدی بر جامعه میزبان وارد کرد و نیاز به استحکام را پررنگ‌تر ساخت. 3
افزایش سرعت انتقال فرهنگ، تغییر الگوهای سفر، شبکه‌های اجتماعی و رفتار گردشگران می‌تواند منجر به بحران هویت محلی یا احساس از دست رفتن کنترل شود. مطالعات نشان می‌دهند جوامعی که حس مشارکت و هویت فرهنگی قوی دارند، توان بیشتری برای استحکام دارند. 4
جوامع میزبان که تنها به گردشگری تکیه ندارند، بلکه دارای منابع درآمدی متنوع هستند، در مواجهه با کاهش ناگهانی گردشگر، عملکرد بهتری دارند. این تنوع می‌تواند شامل کشاورزی، صنایع دستی، خدمات محلی یا اشتغال چندمنظوره باشد. سند راهنمایی برای مقاصد مقاوم گردشگری نیز تأکید می‌کند بر توسعه مدل‌های کسب‌وکار جایگزین. 5
میزبانانی که احساس مالکیت بر فرآیند گردشگری دارند، تصمیم‌گیری مشارکتی دارند و در شبکه محلی فعال هستند، بهتر می‌توانند با بحرانها مقابله کنند. مطالعه‌ای در جزایر گالاپاگوس نشان داده است که سطح رضایت جامعه میزبان با سطح استحکام رابطه مثبت دارد. 6
محیط گردشگری مانند ساحل، جنگل، دریا یا بوم در معرض آسیب‌هاست. جوامع میزبان که اقدامات حفاظت از منابع، سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی و گردشگری مبتنی بر طبیعت را انجام می‌دهند، پایگاه استحکام محکم‌تری دارند. 7
وجود شبکه‌های رسمی و غیررسمی میان میزبانان، مدیران مقصد، سازمان‌های محلی و گردشگران، کمک بزرگی به واکنش سریع در بحران می‌کند. یادگیری از تجارب گذشته و اشتراک دانش درونی جامعه، عامل مهم دیگری است. 8
برای اجرایی کردن استحکام، می‌توان مدلی چهارمرحله‌ای پیشنهاد کرد:
در مطالعات مربوط به گردشگری فرهنگی و جوامع بومی، دیده شده است که جوامعی که هویت فرهنگی قوی و برنامه گردشگری مبتنی بر جامعه محلی دارند، بهتر توانسته‌اند شرایط غیرمنتظره را پشت سر بگذارند. 9 همچنین در مقاصد ساحلی، محور توسعه گردشگری با تمرکز بر حفاظت از اکوسیستم، جذب سرمایه «آبی‑سبز» و گردشگری پایدار، عاملی برای ایجاد استحکام تلقی شده است. 10
اگرچه مدل‌ها و چارچوب‌های متعددی وجود دارد، اما برخی موانع همچنان باقی‌اند: نبود داده‌سازی مناسب، ضعف در ساختار مدیریت محلی، کمبود آموزش میزبانان، و فشارهای اقتصادی مرتبط با گردشگری انبوه (overtourism). 11 همچنین تاکید شده که استحکام نباید به معنای بازگشت به وضعیت قبل باشد، بلکه به معنای تحول و سازگاری بهتر است. 12
سیاست‌گذاران، مدیران گردشگری و نهادهای محلی می‌توانند اقدامات زیر را در دستور کار قرار دهند:
استحکام جامعه میزبان گردشگری مسئله‌ای حیاتی برای آینده گردشگری است. جوامع میزبان که برای شرایط پیشبینینشده آماده‌اند، نه‌تنها می‌توانند آسیب‌های ناشی از بحرانها را کاهش دهند، بلکه می‌توانند فرصت‌های نوآورانه‌ای بسازند و تجربه گردشگری معنادارتری ارائه دهند.
اگر شما یک میزبان، برنامه‌ریز مقصد یا فعال گردشگری هستید، همین امروز شروع کنید به ارزیابی وضعیت و طراحی برنامه استحکام محلی خودتان. زمان اقدام رسیده است؛ تخصص شما می‌تواند تفاوت ایجاد کند.